Deprem Bağışlarının Vergisel Boyutu

Her birimizi derinden üzen, merkez üssü Kahramanmaraş ili olan ve 10 ilde yıkıcı etkisini gösteren 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki depremlerin ardından dünyanın gözü Türkiye'ye çevrilmiştir. Dünya deprem tarihine geçen bu felaketin sonrasında, Türk ulusu olarak 7’den 70’ine herkes afetzedelere yardıma koşarken, Dünyanın dört bir yanından ülkemize gönderilen yardımlar da yadsınamayacak seviyelere çıkmıştır.

Bu çalışmada, devlet kurumları ve kuruluşları ile halka açık anonim şirketler ve kapalı diğer özel şirketlerin afetzedeler için yaptığı/yapacağı bağış ve yardımların kısmen kamu maliyesi ve hukuki boyutu ile yurtdışından yapılan bağış ve yardımlar dahil vergisel boyutlar açıklanmaya çalışılmıştır.

1. GELİR VE KURUMLAR VERGİSİ UYGULAMASI

1.1. Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarında Beyan Edilen Gelirin/Kurum Kazancının Tamamı İndirime Konu Edilebilecek Bağış ve Yardımlar

Gelir Vergisi Kanunu’nun 89’uncu ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10’uncu maddeleri uyarınca, Cumhurbaşkanınca başlatılan yardım kampanyalarına, makbuz karşılığı yapılan ayni veya nakdi bağışların tamamı ilgili yıl vergi matrahlarının tespitinde indirim olarak dikkate alınabilmektedir. 3 Şubat 2021 tarihinde yayımlanan 3483 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı gereğince, bu tarihten itibaren ülkemizde meydana gelebilecek depremler sonrası zarar gören afetzedeler için Afet ve Acil Durum Yönetimi (AFAD) Başkanlığı koordinasyonunda yardım kampanyaları yürütülmektedir. Bu kapsamda, Kahramanmaraş ili merkezli olan depremler için AFAD Başkanlığı koordinasyonunda yardım kampanyası başlatılmıştır. Depremzedeler için AFAD Başkanlığınca ilan edilen hesaplara yapılan nakdi bağış ve yardımların tamamı gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerince matrahtan indirim konusu yapılabilecek, aynı şekilde, Türk Kızılay’ınca ilan edilen hesaplara yapılan nakdi bağışların tamamı indirime konu edilebilecektir. Bağışların indirilebilmesi için ödemeye ilişkin banka dekontları yeterli olacaktır.

Bağış ve yardımların matrahtan indirilmesi için;

• Mevzuatta belirtilmiş olan kurum ve kuruluşlara yapılması,
• Makbuz karşılığı olması,
• Karşılıksız yapılması,
• Sadece ilgili dönem gelir ve kurum kazancından indirilmesi,
• Gelir ve kurumlar vergisi beyannamelerinde ayrıca gösterilmesi, gerekmektedir.

1.2. Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarında Beyan Edilen Gelirin/Kurum Kazancının %5’ini Aşmamak Üzere İndirime Konu Edilebilecek Bağış ve Yardımlar

Gelir vergisi mükellefleri tarafından;

• Genel bütçeli kamu idarelerine,
• Özel bütçeli kamu idarelerine,
• İl özel idarelerine
• Belediyelere,
• Köylere,
• Kamu yararına çalışan derneklere,
• Cumhurbaşkanınca vergi muafiyeti tanınan vakıflara, yapılan bağış ve yardımlar, beyan edilen gelirin/kurum kazancının %5’ini aşmamak üzere indirime konu edilebilecektir. Gelir vergisi mükellefleri bakımından kalkınmada öncelikli yöreler için bu oran %10 olarak belirlenmiştir. Kurumlar vergisi mükellefleri ise bağış ve yardımların o yıla ait kurum kazancının %5’ine kadar olan kısmını indirim konusu yapabilir. Bu mükellefler için kalkınmada öncelikli yöreler bakımından ayrı bir oran belirlenmemiştir.
  
  Kurumlar vergisi mükellefleri; gelir vergisi mükellefleri tarafından indirime konu edilmek üzere bağış ve yardım yapılabilecek kuruluşlara ilave olarak, bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlara aynı kapsamda yaptıkları bağış ve yardımları indirime konu edebilirler.
  
  Kamuya yararlı dernekler ile Cumhurbaşkanı tarafından vergi muafiyeti tanınan vakıflar dışında kalan dernek ve vakıflara yapılan bağış ve yardımların gelir ve kurumlar vergisi beyannamesinde indirim konusu yapılması mümkün değildir.
  
  İktisadi işletmeleri hariç Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımların tamamı indirim konusu yapılabilir. Türkiye Kızılay Derneği ve Türkiye Yeşilay Cemiyetinin iktisadi işletmelerine yapılan bağış veya yardımların gelir ve kurum kazancının tespitinde indirim konusu yapılması ise mümkün değildir. Anılan Dernek ve Cemiyete yapılacak aynî bağış ve yardımlar ise beyan edilecek gelirin/kurum kazancının %5’ini aşmamak üzere yukarıda yapılan açıklamalar çerçevesinde indirim konusu yapılabilecektir.

1.3. Gıda Bankacılığı Kapsamındaki Bağış ve Yardımlar

Gıda bankacılığı kapsamındaki bağış ve yardımlar, Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde düzenlenmiştir. Gelir Vergisi Kanununun 40 ıncı maddesinde de konuya ilişkin düzenleme yer almaktadır. Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara yapılan bağış ve yardımlar matrahın tespitinde indirim konusu yapılabilir. Bağışı kabul edecek dernek veya vakfın tüzüğünde veya senedinde ihtiyacı bulunanlara bu kapsamda yardım yapabilmesine ilişkin hükümlerin bulunması gerekmektedir. Bununla beraber, dernek veya vakfın başka alanlarda da faaliyet gösteriyor olmasının, kamuya yararlı dernek veya vergiden muaf vakıf olup olmamasının uygulama açısından herhangi bir önemi bulunmamaktadır. Bağışın bu kapsamdaki dernek veya vakfa yapılmış olması gerektiğinden, ihtiyacı bulunanlara doğrudan veya başka organizasyonlar aracılığıyla yapılacak yardımların bu kapsamda yapılmış bağış olarak değerlendirilmesi mümkün değildir. Gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet bedelinin tamamı indirim konusu yapılabilir. Bağışlar, ihtiyaç sahiplerine bedelsiz olarak dağıtılmak şartıyla yapılmalıdır. Gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddesi niteliği taşımayan veya şartlı olarak yapılmayan bağışlar, gıda bankacılığı kapsamında yapılacak bağış olarak değerlendirilmez. Gelir Vergisi Kanununun 40 ıncı maddesi çerçevesinde indirim konusu yapılacak bağışlar, bağışa konu mal bedeli Vergi Usul Kanununun 232 nci maddesinde belirtilen fatura düzenleme sınırının altında kalsa dahi mutlaka fatura ile belgelendirilir ve ayrıca taşıma için sevk irsaliyesi düzenlenir. Bağışlanan mala ilişkin bilgileri eksiksiz olarak içerecek fatura, bağış yapılan dernek veya vakıf adına düzenlenir. Mal bedeli olarak faturada, bağışa konu malın maliyet bedeli (yüklenilen katma değer vergisi hariç) yazılır. Faturada “İhtiyaç sahiplerine yardım şartıyla bağışlandığından KDV hesaplanmamıştır.” ibaresinin yer alması zorunludur.

2. KATMA DEĞER VERGİSİ (KDV) KANUNU UYGULAMASI

2.1. Eğitim ve Sağlık Tesisleri ile Dini Tesislere İlişkin Bağış ve Yardımlar

3065 sayılı KDV Kanununun 13 üncü maddesinin birinci fıkrasının (k) bendinde; genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bağışlanmak üzere yapılan; okul, sağlık tesisi,yüz yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde elli yatak) kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu, çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi, bakım ve rehabilitasyon merkezi, mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi ibadethaneler, Diyanet İşleri Başkanlığı denetimine tabi yaygın din eğitimi verilen tesisler, Gençlik ve Spor Bakanlığına ait gençlik merkezleri, gençlik ve izcilik kampları, inşası dolayısıyla bağışta bulunacaklara yapılacak teslim ve hizmetler KDV’den istisna tutulmuştur. Söz konusu istisnadan; genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bağışlanmak üzere bu idare ve kuruluşlarla protokol imzalamak suretiyle yukarıda sayılan tesisleri inşa eden/ettiren gerçek ve tüzel kişiler (kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu, kooperatif, dernek, vakıf ve benzerleri dahil), KDV mükellefi olup olmadığına bakılmaksızın faydalanır.

2.2. KDV Kanununun (17/1) Maddesinde Sayılan Kurum ve Kuruluşlara Bedelsiz Olarak Yapılan Her Türlü Mal Teslimi ve Hizmet İfaları

KDV Kanununun 17 nci maddesinin ikinci fıkrasının (b) bendinde; Kanunun 17 nci maddesinin birinci fıkrasında sayılan; Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, Özel bütçeli idareler, İl özel idareleri, Belediyeler, Köyler, İl özel idareleri, belediyeler ve köylerin teşkil ettikleri birlikler, Üniversiteler, Döner sermayeli kuruluşlar, Kanunla kurulan kamu kurum ve kuruluşları, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulan kamu kurum ve kuruluşları, Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, Siyasi partiler, Sendikalar, Kanunla kurulan veya tüzel kişiliği haiz emekli ve yardım sandıkları, Kamu menfaatine yararlı dernekler, Tarımsal amaçlı kooperatifler, Cumhurbaşkanınca (önceden Bakanlar Kurulunca) vergi muafiyeti tanınan vakıflara, bedelsiz olarak yapılan her türlü mal teslimi ve hizmet ifaları KDV’den istisna tutulmuştur. Teslim ve hizmet bedeli ile ilgili herhangi bir alt ya da üst sınır söz konusu olmaksızın bu istisna uygulanır. Bu istisna kapsamında yapılan işlemlere ilişkin yüklenilen KDV indirilebilir, ancak indirim yoluyla giderilemeyen KDV iade edilmez.

2.3. Gıda Bankacılığı Kapsamında Yapılan Teslimler

KDV Kanununun (17/2-b) maddesinde, fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara, belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağışlanan gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin teslimi KDV’den istisna tutulmuştur. Ayrıca, söz konusu maddelerin ihtiyacı olanlara bedelsiz olarak teslim edilmesi gerekmekte olup, bu teslimlere de KDV uygulanmaz.

2.4. Prefabrik Yapı ve Konteyner Teslimleri

8 Şubat 2023 tarihli Cumhurbaşkanlığı kararıyla, prefabrik yapı ve konteynerlerin, afet nedeniyle olağanüstü hal ilan edilen illerde kullanılmak üzere 31.12.2023 tarihine kadar afetzedeler ile 3065 sayılı Yasanın 17/1’inci maddesinde sayılan kurum ve kuruluşlara tesliminde katma değer vergisi oranı yüzde bire indirilmiştir. Kararda her ne kadar prefabrik yapı ve konteynerlerin teslim edileceği kişi ve kurumlar belirlenmişse de, kararın dayanağı 3065 sayılı Yasanın 28’inci maddesine göre Cumhurbaşkanına sadece vergi oranlarını belirlenen oranlarda indirme ve arttırma yetkisi verildiğinden, söz konusu kararın teslim edilen kişi ve kurumlara göre değişmemesi gerekmektedir. Bu nedenle kime teslim edilirse edilsin prefabrik yapı ve konteyner teslimlerinin tamamının KDV oranının yüzde bir olarak uygulanması gerektiği düşüncesinde olmakla birlikte, gelişmelerin ne şekilde olacağı ileriki zamanlarda izlenecektir.

3. ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ KANUNU UYGULAMASI

KDV Kanunu gibi 4760 sayılı ÖTV Kanunu’nda da bağış ve yardımlar bedelsiz teslim ifadesiyle, “Diğer İstisnalar” başlıklı 7’nci maddesinde düzenlenmiştir.

a. (I) Sayılı Listede Yer Alan Tasfiyelik Malların Kamu Kurumlarına Bedelsiz Teslimlerinde İstisna

ÖTV Kanunu Mad. 7/1-(c) bendinde, “c) (6455 sayılı Kanunun 32' nci maddesiyle değişen bent Yürürlük; 11.04.2013) 4458 sayılı Gümrük Kanunu uyarınca tasfiyelik hale gelenlerinin tabii afetler, bulaşıcı hastalıklar ve benzeri olağanüstü durumlarda genel ve özel bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyelere, köylere ve bunların teşkil ettikleri birliklere bedelsiz teslimi ile 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 16/A maddesi uyarınca tasfiyelik hale gelenlerinin bu bentte sayılanlara bedelsiz teslimi,” hükmü gereği vergiden istisna tutulmuştur. Bilindiği üzere Kanuna ekli (I) sayılı listenin A cetvelinde; akaryakıt ürünleri, doğal gaz, LPG, B cetvelinde ise akaryakıta katılabilen solvent türevleri, tiner, bazyağ, madeni yağlar ve yağlama müstahzarları sayılmıştır.

Bu istisna, (I) sayılı listede yer alan söz konusu malların;

• Gümrük Kanunu uyarınca tasfiyelik hale gelenlerinin tabii afetler, bulaşıcı hastalıklar ve benzeri olağanüstü durumlarda genel ve özel bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyelere, köylere ve bunların teşkil ettikleri birliklere bedelsiz teslimi ile
• Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 16/A maddesi uyarınca tasfiyelik hale gelenlerinin bu bentte sayılanlara

bedelsiz tesliminde uygulanabilir. Dolayısıyla bu amaçla yapılan teslimlerde ÖTV mükelleflerince herhangi bir bedel alınması halinde, söz konusu istisna uygulanamaz.

b. b.(IV) Sayılı Listede Yer Alan Malların Kamu Kurumlarına Bedelsiz Teslimlerinde İstisna

(IV) sayılı listede yer alan malların genel ve katma bütçeli dairelere, il özel idarelerine, belediyelere, köylere ve bunların teşkil ettikleri birliklere bedelsiz teslimi veya bunlar tarafından bedelsiz olarak ithalinin vergiden istisna olduğu hükme bağlanmıştır.

(IV) sayılı listede, genel itibariyle, lüks sınıfına girebilecek bazı tüketim malları almaktadır. Ancak bu listede günümüz şartlarında lüks sınıf içerisinde değerlendirilmeyecek dolayısıyla afetzedeler için gerekli olabilecek nitelikte klima-ısıtıcı, beyaz eşya, küçük ev aletleri, cep telefonu, televizyon vb. dayanıklı tüketim malzemeleri de bulunmaktadır.

İstisna uygulamasında, (IV) sayılı listede yer alan malların istisnadan yararlananlara bedelsiz olarak teslimi veya bunlar tarafından bedelsiz olarak ithali esastır. Sözü edilen mallar için nakdi veya ayni herhangi bir bedel ödenmesi halinde ÖTV istisnası uygulanmayacaktır. Dolayısıyla söz konusu malların istisnadan yararlananlara tesliminde düzenlenecek faturalarda herhangi bir bedel gösterilmemesi şartıyla ÖTV hesaplanmaz. Gümrük idarelerince, ithal işlemlerini yapanlardan, ithal edilen malların istisnadan yararlanan kurumlarca bedelsiz edinildiğini gösteren belgeler aranır. Yurt içi teslimlerde de mükelleflerce, istisnadan yararlanan kurumlardan sözü edilen malların bedelsiz edinildiğine dair bir yazı istenir.

Görüleceği üzere, ÖTV Kanunu’nda mevcut istisna maddelerinin çalıştırılarak depremden zarar görenlere yapılacak bağış ve yardımlar için bedelsiz teslimlerin genel ve katma bütçeli dairelere, il özel idarelerine, belediyelere, köylere ve bunların teşkil ettikleri birliklere hülasa kamu kurum ve kuruluşlarına yapılması gerekmektedir.

…havyar ve havyar yerine kullanılan ürünler, kozmetik ürünleri, kürkler ve kürkten giyim eşyası, muzır neşriyat, sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve benzeri işler için bazı cam eşyalar, manikür ve pedikür takım ve aletleri, altın veya gümüş kaplama kaşık, çatal ve kaşık-çatal takımları, klimalar, ısıtıcılar, beyaz eşyalar, elektrik motorlu araçların motorunu çalıştırmaya mahsus araç pilleri, küçük ev aletleri, cep telefonu, telsiz-telefon cihazları, mikrofon, hoparlör, kulaklık, amplifikatörler, ses kayıt ve çalma cihazları, televizyon, projektör, kamera, ses ve görüntü cihazları, infrared ile çalışan uzaktan kumanda cihazı, inci ve kıymetli taşlardan mamul saat kayışları, tabancalar ve diğer ateşli silahlar ile sürgülü silahlar, kristal avizeler, bazı oyun eşyaları, hayvansal maddelerden süs eşyaları gibi mallar yer almaktadır.